Instytut Cervantesa jest hiszpańską instytucją państwową utworzoną w 1991 roku w celu upowszechniania języka hiszpańskiego i innych oficjalnych języków w Hiszpanii oraz propagowania kultury krajów hiszpańskojęzycznych. Prowadzi działalność w prawie 70 miastach 40 krajów na pięciu kontynentach.

Honorowym przewodniczącym Rady Patronackiej Instytutu Cervantesa jest król Hiszpanii Juan Carlos. Premier rządu hiszpańskiego jest natomiast przewodniczącym wykonawczym Rady, którą tworzą wybitni przedstawiciele kultury języka hiszpańskiego, jak również pisarze wyróżnieni nagrodą literacją im. Miguela de Cervantesa.

W ośrodkach Instytutu Cervantesa corocznie na 10 000 kursów uczy się hiszpańskiego ponad 110.000 uczniów. Kursy organizowane są na sześciu poziomach, według stopnia trudności. Oferowane są także kurs specjalistyczne, hiszpański w biznesie, język nauki, kursy dla firm i instytucji. Organizowane są również kursy katalońskiego, baskijskiego i galisyjskiego.

Instytut Cervantesa organizuje kursy dla nauczycieli języka hiszpańskiego jako języka obcego, na które corocznie zapisuje 11000 osób. Na kursach i seminariach, które odbywają się zarówno w Hiszpanii jak i w krajach, w których znajdują się ośrodki Instytutu, nauczyciele aktualizują swoje umiejętności i doskonalą metodykę nauczania. W Alcalá de Henares, mieście urodzin Miguela de Cervantesa, mieści się Ośrodek Kształcenia Nauczycieli Języka Hiszpańskiego Instytutu Cervantesa.

Instytut jest organizatorem i przeprowadza oficjalne egzaminy z języka hiszpańskiego jako języka obcego, dzięki którym można uzyskać Dyplom DELE – Diploma de Español como Lengua Extranjera (DELE), oficjany międzynarodowy certyfikat potwierdzający poziom znajomości hiszpańskiego. Każdego roku do egzaminów odbywających się w 50 ośrodkach egzaminacyjnych przystępuje ponad 35 000 kandydatów.

Ośrodki Instytutu Cervantesa upowszechniają kulturę krajów hiszpańskojęzycznych we wszystkich jej przejawach: literaturę, sztuki plastyczne, kino, muzykę, filozofię i inne. Na całym świecie średnio odbywają się 22 wydarzenia kulturalne dziennie: wystawy, konferencje, warsztaty, dyskusje literackie, koncerty, przedstawienia teatralne, projekcje filmowe, seminaria...

Zbiory sieci bibliotek liczą ponad milion woluminów na różnych nośnikach. Biblioteki połączone są autostradami informacyjnymi, a ich katalogi są dostępne w Internecie. Korzystają z nich nauczyciele języka hiszpańskiego oraz słuchacze kursów, a także inne osoby zainteresowane światem hiszpańskojęzycznym. Patronami bibliotek są pisarze wyróżnieni Literacką Nagrodą im. Miguela de Cervantesa i znane osobistości ze świata kultury.

Od 2008 roku działa telewizja internetowa poświęcona kulturze Hiszpanii i krajów hiszpańskojęzycznych oraz wydarzeniom organizowanym przez sam Instytut. Program Cervantes TV obejmuje informacje codzienne, przegląd kulturalny, debaty, wywiady, reportaże i programy dokumentalne.

Również internetowa rozgłośnia Radio Cervantes nadaje programy dotyczące języka i kultury świata hiszpańskojęzycznego.

Centro Virtual Cervantes (Wirtualny Ośrodek Cervantesa) stanowi dziś jeden z najważniejszych portali internetowych poświęconych językowi hiszpańskiemu i kulutrze hiszpańskiej. Zawiera materiały dla nauczycieli języka hiszpańskiego, studentów, tłumaczy, hispanistów, dziennikarzy i przedstawicieli innych zawodów związanych z językiem hiszpańskim, ale też dla wszystkich zainteredowanych kulturą krajów hiszpańskojęzycznych.

Aula Virtual de Español jest platformą oferującą opracowane przez Instytut Cervantesa kursy języka hiszpańskiego przez Internet. Jest to otwarty, łatwodostępny, szybki i niedrogi program, pozwalający uczniom wybrać moment, rytm i miejsce nauki. Zawiera liczne interaktywne materiały dydaktyczne oraz możliwość nauki pod opieką tutora wspierającego uczniów i kontrolującego ich postępy.

Hola ¿Qué tal? to kurs hiszpańskiego, pozwalający uczyć się języka z wykorzystaniem całego potencjału technologii cyfrowej. Jest dostępny na różnych nośnikach i można go używać korzystając z mediów: Internetu, telewizji, książek... Oferuje programy telewizyjne, archiwum dźwiękowe oraz dziesięć tysięcy interaktywnych ćwiczeń, a także przewodnik ucznia.

Sieć Ośrodków Stowarzyszonych tworzą publiczne i prywatne ośrodki nauczania języka hiszpańskiego, które otrzymały akredytację Instytutu Cervantesa, gwarantującą ich jakość nauczania.

Biuro ds. Języka Hiszpańskiego w Społeczeństwie Informacyjnym (OESI) zajmuje się upowszechnianiem języka hiszpańskiego w Internecie. W tym celu wspiera rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz badania w dziedzinach ściśle związanych z rozwojem społeczeństwa informacyjnego.

Instytut Cervantesa publikuje podręczniki i przewodniki na temat nauczania języka hiszpańskiego, roczne raporty o sytuacji języka hiszpańskiego na świecie, katalogi organizowanych przez siebie wystaw oraz inne wydawnictwa powstające przy współpracy różnych partnerów.

Instytut jest współorganizatorem Międznarodowych Kongresów Języka Hiszpańskiego. Stanowią one fora, podaczas których setki lingwistów, pisarzy, wydawców, dziennikarzy, filmowców, nauczycieli i innych ekspertów debatują na temat języka hiszpańskiego, który łączy ponad 400 milionów rodzimych użytkowników. Kongresy odbyły się w Zacatecas (Meksyk, 1997), Valladolid (Hiszpania, 2001), Rosario (Argentyna, 2004) i Cartagena de Indias (Kolumbia, 2007). Najbliższy kongres odbędzie się w Chile w 2010 r.